آیا می‌دانستید که هر بار پول کارت‌به‌کارت می‌کنید، پشت‌صحنه‌ی ماجرا صدها تراکنش در سیستم‌های مرکزی بانکی اتفاق می‌افتد؟ اگر این سیستم‌ها یک روز از کار بیفتند، نه تنها کارت‌به‌کارت متوقف می‌شود، بلکه حتی برداشت پول از دستگاه خودپرداز هم ممکن نخواهد بود. اینجاست که اهمیت بانکداری متمرکز (Core Banking) خودش را نشان می‌دهد؛ زیرساختی که بی‌صدا اما حیاتی، قلب نظام بانکی ایران را به تپش در می‌آورد.
همان‌طور که بدن انسان به یک قلب مرکزی نیاز دارد، بانک‌ها هم به یک سیستم متمرکز و هوشمند نیاز دارند که همه فعالیت‌ها را هماهنگ کند؛ چیزی که امروز با نام بانکداری متمرکز می‌شناسیم.
بانکداری متمرکز چیست؟
بانکداری متمرکز به زبان ساده یعنی همه‌ی شعب و کانال‌های بانکی (شعبه، اینترنت‌بانک، موبایل‌بانک، خودپرداز و…) که به یک سیستم یکپارچه مرکزی متصل هستند، سیستمی که تمام عملیات بانکی را به‌صورت یکپارچه در یک مرکز داده واحد انجام می‌دهد.
به همین دلیل مشتری می‌تواند: از هر شعبه‌ای خدمات بگیرد (بدون وابستگی به شعبه افتتاح‌کننده‌ی حساب)، تراکنش‌های خود را در همه کانال‌ها، به صورت همگام ببیند و تجربه‌ای سریع‌تر، امن‌تر و دقیق‌تر از بانکداری داشته باشد.
به بیان دیگر، بانکداری متمرکز همان چیزی است که امکان بانکداری دیجیتال واقعی را فراهم می‌کند. بدون آن، خدمات پیشرفته مثل نئوبانک‌ها، کیف پول دیجیتال یا حتی احراز هویت یکپارچه ممکن نخواهد بود. در این نوع از بانکداری دیگر خبری از چندین نرم‌افزار پراکنده و سیستم‌های جزیره‌ای نیست؛ همه‌چیز در یک هسته مرکزی مدیریت می‌شود.
وضعیت بانکداری متمرکز در ایران
ایران هم مانند بسیاری از کشورهای دیگر، مسیر حرکت به سمت بانکداری متمرکز را آغاز کرده است. اگرچه بسیاری از بانک‌های ایرانی همچنان از سیستم‌های قدیمی و نسبتاً بسته استفاده می‌کنند، با این حال، برخی بانک‌ها قدم‌های مهمی در این مسیر برداشته‌اند:
- بانک صادرات ایران: با معرفی نئوبانک سپینو، گام مهمی در ارائه خدمات یکپارچه و دیجیتال برداشته است. سپینو بر پایه بانکداری متمرکز طراحی شده و تجربه‌ای شبیه به بانکداری تمام‌دیجیتال ارائه می‌دهد.
- بانک پاسارگاد و ویپاد: با تمرکز بر تجربه کاربری و خدمات آنلاین، نشان داده‌اند که Core Banking بستر اصلی توسعه بانکداری دیجیتال است.
- بانک سامان: با ارائه بلوبانک از پیشگامان ارتقای سیستم‌های متمرکز و ارائه خدمات مدرن بانکی در ایران محسوب می‌شود.
- بانک‌های دولتی دیگر: این بانک‌ها همچنان بیشتر متکی بر Core قدیمی هستن. هرچند پروژه‌های ارتقا و دیجیتالی‌سازی در حال انجام است، اما فاصله زیادی با نئوبانک‌ها دارند.
حرکت به سمت Core مدرن در ایران آغاز شده اما جایگزینی کامل و مهاجرت به معماری‌های cloud-native در سطح وسیع هنوز محدود و تدریجی است. مشکلاتی مانند تحریم‌ها، محدودیت در خدمات ابری بین‌المللی، ساختار مالکیتی و فرهنگ سازمانی سرعت این گذار را کاهش داده‌اند. با این وجود نمونه‌های یاد شده نشان می‌دهند که بانک‌های بزرگ کشور به‌خوبی درک کرده‌اند بدون بانکداری متمرکز، ادامه رقابت در عصر فین‌تک تقریباً غیرممکن است.
معماری‌های cloud-native سیستم‌هایی هستند که از ابتدا برای اجرا روی زیرساخت‌های ابری ساخته شده‌اند و مقیاس‌پذیر، سریع و سازگار با نیازهای امروزند.
چالش‌های حرکت به سمت بانکداری متمرکز
با وجود مزایای متعدد، حرکت به سمت بانکداری متمرکز ساده نیست. این تغییر بیشتر شبیه یک تحول اساسی است تا یک به‌روزرسانی نرم‌افزاری. یکی از کارشناسان بانکی این فرایند را به زیبایی چنین توصیف کرده است: “جایگزینی بانکداری متمرکز مانند جراحی قلب باز روی بیماری است که در حال راه رفتن است.“
این استعاره نشان می‌دهد که بانک‌ها نمی‌توانند فعالیت‌های روزانه خود را متوقف کنند، اما در عین حال ناچارند سیستم قلبی خود را نیز تغییر دهند؛ تغییری پرهزینه، پرریسک اما حیاتی.
مهم‌ترین چالش‌ها این تغییر شامل:
- هزینه‌های سنگین پیاده‌سازی و نگهداری
- ریسک‌های فنی و عملیاتی در زمان انتقال داده‌ها
- مقاومت فرهنگی در میان کارکنان و مشتریان سنتی
- نیاز به پشتیبانی و قانون‌گذاری مناسب
راهکارهای عملی برای موفقیت بانک‌های ایرانی در مسیر بانکداری متمرکز
تحقیقات نشان می‌دهد که فشار برای نوآوری در بانک‌ها روزبه‌روز بیشتر می‌شود؛ این فشار از چند منبع نشأت می‌گیرد: نیاز روزافزون مشتریان به خدمات سریع و دیجیتال، رقابت شدید فین‌تک‌ها و نئوبانک‌ها، شرایط نامطمئن اقتصادی و تلاش بانک‌ها برای حفظ مشتریان فعلی. برای عبور موفقیت‌آمیز از این مسیر پیچیده و پرچالش، کارشناسان راهکارهای زیر را پیشنهاد می‌کنند:
- پیاده‌سازی تدریجی و ماژولار: به جای تغییر یک‌باره کل سیستم، بانک‌ها می‌توانند بخش به بخش سیستم متمرکز خود را به‌روزرسانی کنند. این روش ریسک را کاهش داده و امکان تست و اصلاح سریع‌تر را فراهم می‌کند.
- سرمایه‌گذاری روی آموزش نیروی انسانی: کارمندان و مدیران باید با تغییرات همراه شوند. آموزش مداوم و ایجاد فرهنگ پذیرش نوآوری، مقاومت سازمانی را کاهش می‌دهد و فرآیند پیاده‌سازی را آسان‌تر می‌کند.
- همکاری با فین‌تک‌ها و نئوبانک‌ها: بانک‌ها می‌توانند از تجربه و نوآوری شرکت‌های مالی دیجیتال استفاده کنند و با آن‌ها هم‌افزایی ایجاد کنند، این همکاری‌ها مسیر نوآوری و توسعه محصول را کوتاه‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌کند. همچنین بهره‌گیری از نوآوری‌های این حوزه در شرکت‌های استارتاپی، حمایت از تیم‌های نوپا، ایده‌یابی و پرورش ایده‌های خلاقانه، و برگزاری مسابقات و رویدادهای نوآورانه می‌تواند نقش مهمی در توسعه خدمات مالی نوین و افزایش چابکی بانک‌ها داشته باشد.
- توسعه چارچوب‌های قانونی و پشتیبانی رگولاتوری: بانک مرکزی و نهادهای نظارتی باید مسیر مشخص، امن و قابل اعتماد برای پیاده‌سازی سیستم‌های متمرکز و نوآوری دیجیتال تعریف کنند تا بانک‌ها با خیال راحت تغییرات را اجرا کنند.
بانکداری متمرکز قلب تپنده آینده بانک‌هاست. همان‌طور که بدون قلب سالم بدن نمی‌تواند به حیات ادامه دهد، بدون Core Banking هم بانک‌ها قادر به رقابت و رشد نخواهند بود.
در ایران، برخی بانک‌ها قدم‌های مهمی در این مسیر برداشته‌اند. به‌ویژه نمونه‌هایی مثل سپینو، نشان می‌دهد که آینده بانکداری کشور به‌سمت دیجیتال و متمرکزشدن پیش می‌رود.
آینده بانکداری ایران بدون شک به میزان سرعت و دقت ما در اجرای این «جراحی قلب باز» بستگی دارد، اگر این قلب متوقف شود، حتی بزرگ‌ترین بانک‌ها هم فلج خواهند شد.
